Η σημασία για την ομαλή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και οι δεξιότητες που πρέπει να έχουν κατακτηθεί πριν την είσοδό του στο σχολείο.
Παναγιώτης Τζουβελέκης,
Εργοθεραπευτής S.I.T. - Εκπαιδευτικός,
Σύμβουλος προγραμμάτων Πρώιμης Παρέμβασης
Το κουδούνι χτυπάει και πάλι στα σχολεία. Χιλιάδες «πρωτάκια» κάνουν την πρώτη τους εμφάνιση στις σχολικές αίθουσες.
Στην προσπάθεια για την ομαλή προσαρμογή τους, οι εκπαιδευτικοί είναι επιφορτισμένοι να αναπτύξουν εκείνες τις συνθήκες που θα διευκολύνουν την ήπια προσαρμογή των μικρών μαθητών τους. Παρά τις συνεχείς και φιλότιμες προσπάθειες συμβαίνει συχνά, 2 στους 30 μαθητές, να παρουσιάζουν δυσκολίες, όχι μόνο στην προσαρμογή τους αλλά συνολικότερα τέτοιες που καθιστούν δύσκολη τη φοίτηση στο σχολείο. Είναι η στιγμή που στους γονείς αρχίζει να δημιουργείται το ερώτημα αν το παιδί τους ήταν «έτοιμο» για να παρακολουθήσει το σχολικό πρόγραμμα.
Διαχρονικές μελέτες που έχουν γίνει σε πληθυσμούς παιδιών προσχολικής και πρώτης σχολικής έχουν δείξει ότι η μειωμένη οπτική αντίληψη, η ελλιπής κινητική λειτουργία, δηλαδή οι δυσκολίες που μπορεί να έχει ένα παιδί στο τρέξιμο, στο σκαρφάλωμα, στο πήδημα, στη ζωγραφική αλλά και στο λόγο όπως στην έκφραση και στην άρθρωση είναι πρώιμα σημάδια - ενδείξεις μαθησιακών δυσκολιών που εμφανίζονται στην σχολική πια ηλικία με ποικίλες διαταραχές στην γραφή και στην ανάγνωση ( δυσγραφία, δυσορθογραφία, δυσαριθμισία, δυσλεξία ), Myers and Hammill 1976 - Robinson and Schwartz 1973 - Λ. Θωμαΐδου, Π. Τζουβελέκης 1996.
Σύμφωνα με έρευνα που έγινε σε νηπιαγωγεία της Πάτρας (Οκαλίδου - Καμπανάρος, 2001) οι νηπιαγωγοί εκτιμούν ότι το 14, 4 - 18,7 % των παιδιών παρουσιάζουν κάποια διαταραχή στο λόγο. Στην πραγματικότητα όμως το ποσοστό των παιδιών με διαταραχές λόγου και ομιλίας είναι λίγο πιο μικρό. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία το ποσοστό των παιδιών προσχολικής ηλικίας με διαταραχές λόγου και ομιλίας κυμαίνεται μεταξύ 3-10% του πληθυσμού. Από αυτά τα παιδιά ένα ποσοστό ιδιαίτερα υψηλό από 40-60% εξακολουθούν να έχουν δυσκολίες και στη σχολική ηλικία. Άλλη έρευνα από τους Θωμαϊδου Λ., Τζουβελέκης Π., Σούμα Ε., Αντωνακάκης Κ., Μπακούλα Χ., 1999, που έγινε σε σύνολο 2000 μαθητών που φοιτούσαν στις 4 πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου σε διάφορες περιοχές της χώρας έδειξε ότι οι δάσκαλοι είχαν στις τάξεις τους παιδιά με αναγνωρισμένες μαθησιακές δυσκολίες σε ποσοστό 22%. Συγκεκριμένα οι δάσκαλοι καταγράφουν δυσκολίες στον προφορικό λόγο (5%), προβλήματα στο γραπτό λόγο (10%), διάσπαση προσοχής (3%) και κινητική αδεξιότητα (4%). Στην ίδια μελέτη το 61% των εκπαιδευτικών υποστηρίζει ότι οι μαθητές με δυσκολίες θα πρέπει να εξεταστούν από ειδικούς επιστήμονες των οποίων τη συμμετοχή στο σχολικό πρόγραμμα θεωρούν απαραίτητη. Ως τέτοιους αναφέρουν ψυχολόγους, εργοθεραπευτές, λογοθεραπευτές, κοινωνικούς λειτουργούς. Να σημειωθεί ότι ένα ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό των εκπαιδευτικών (80%) πιστεύει ότι θα μπορούσε να έχει προληφθεί και αντιμετωπιστεί σε προσχολική ηλικία. Η αποκατάσταση των προβλημάτων είναι αποτελεσματικότερη όταν η παρέμβαση γίνεται σε πολύ μικρή ηλικία γιατί οι δυσκολίες που δεν αντιμετωπίζονται εγκαίρως δημιουργούν ένα υπόβαθρο που καθιστά δύσκολη την ομαλή πορεία του παιδιού στο σχολείο.
Στο σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα η προετοιμασία των παιδιών και η ανάπτυξη πολύπλευρων δεξιοτήτων σε όλους τους τομείς της ανάπτυξης (αντίληψη, ομιλία, κοινωνικοποίηση, αδρή κίνηση, λεπτοί χειρισμοί, αυτοεξυπηρέτηση) γίνεται μέσα από τους παιδικούς σταθμούς και τα νηπιαγωγεία. Φυσικά η προσχολική αγωγή όπως και στο σύνολό του το εκπαιδευτικό σύστημα απευθύνεται κυρίως στο μέσο όρο των παιδιών. Παιδιά με κάποιες ιδιαιτερότητες, αναπτυξιακά προβλήματα, αισθητηριακές αποκλίσεις, διαταραχές συμπεριφοράς κ.ά. χρειάζονται επιπλέον συστηματική βοήθεια και αγωγή. Πέρα όμως από αυτά τα παιδιά υπάρχουν και αυτά που παρουσιάζουν διακυμάνσεις στις επιδόσεις τους, αφού η τυπική ανάπτυξη κυμαίνεται, ενώ το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον επηρεάζει και αυτό σημαντικά με τη σειρά του.
Ένα πρόγραμμα διάγνωσης και ανίχνευσης των ελλειμματικών δεξιοτήτων γίνεται με το σχήμα της πρώιμης παρέμβασης PORTAGE που περιλαμβάνει α) τη διάγνωση στην οποία με ειδικά τεστ και παιχνίδια αξιολογείται η αναπτυξιακή εικόνα του παιδιού στους 5 βασικούς τομείς της ανάπτυξης : Αντίληψη, Λόγος, Κίνηση, Κοινωνικοποίηση, Αυτοεξυπηρέτηση σε σχέση με την πλειονότητα των παιδιών της ηλικίας του. Επίσης συλλέγονται πληροφορίες και από τους γονείς και β) την παρέμβαση που γίνεται σε εβδομαδιαία συνήθως βάση κατά την οποία ο ειδικός θεραπευτής σε συνεργασία με τους γονείς παραθέτει εκπαιδευτικές δραστηριότητες για να επιτευχθεί ο στόχος που επιλέγεται από έναν ή περισσότερους αναπτυξιακούς τομείς στους οποίους το παιδί χρειάζεται παρέμβαση. Όταν ο στόχος επιτευχθεί επιλέγεται ο επόμενος και υποδεικνύονται στο γονιό οι δραστηριότητες για την κατάκτησή του στο σπίτι.
Η πρώιμη παρέμβαση επειδή καλύπτει όλους τους τομείς των αναπτυξιακών δεξιοτήτων ενός παιδιού από 0 - 6 ετών, χρησιμοποιείται και από γονείς παιδιών που δεν παρουσιάζουν αποκλίσεις, με σκοπό την καλύτερη ανάπτυξή τους ή ακόμα και για προληπτικό έλεγχο.
Είναι όμως όλα τα παιδιά «έτοιμα» για να φοιτήσουν στην πρώτη τάξη;
Οι βασικές δεξιότητες που χρησιμοποιούν τα παιδιά στο σχολείο διαφέρουν αρκετά από αυτές που χρησιμοποιούν στο σπίτι ή σε άλλες κοινωνικές δραστηριότητες. Στο σχολείο τα παιδιά υποχρεούνται να είναι καθισμένα για συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα, να επεξεργάζονται νοητικά το λόγο των δασκάλων, να διαβάζουν τα γραπτά κείμενα των βιβλίων και να γράφουν. Όσο πιο μεγάλη είναι η τάξη που πηγαίνει το παιδί, τόσες περισσότερες είναι οι απαιτήσεις. Τα παιδιά που έχουν προβλήματα στο λόγο, στην κίνηση και στο γνωστικό τομέα της ανάπτυξης, δυσκολεύονται να ανταπεξέλθουν στις αυξημένες ανάγκες του σχολείου. Αυτές οι δυσκολίες έχουν συχνά ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις στο παιδί. Έτσι, τα παιδιά αυτά που έχουν ανεπτυγμένες τις κινητικές, αντιληπτικές, γλωσσικές, κοινωνικές κι επικοινωνιακές ικανότητές τους ανταποκρίνονται με επιτυχία στο σχολείο.
Έτσι λοιπόν ένα παιδί 6 ετών πρέπει μεταξύ άλλων να έχει κατακτήσει δεξιότητες που να διευκολύνουν την ενσωμάτωσή του όπως να:
- Κατεβαίνει και να ανεβαίνει σκάλες.
- Χτυπάει μπάλα στο έδαφος και την ξαναπιάνει.
- Πηδάει στο ένα πόδι τουλάχιστον πέντε επιτυχημένες φορές.
- Κόβει με το ψαλίδι διάφορα σχήματα.
- Φτιάχνει παζλ με 15 κομμάτια.
- Στέκεται στο ένα πόδι χωρίς στήριξη για πέντε λεπτά.
- Κουνιέται μόνο του στην κούνια και γενικά παίζει άνετα με τα παιχνίδια της παιδικής χαράς.
- Γνωρίζει και ονομάζει τις σχέσεις του χώρου (πάνω, κάτω, μπροστά, πίσω, μέσα, έξω, δίπλα από).
- Διακρίνει δεξί / αριστερό.
- Σχεδιάζει άνθρωπο με ευδιάκριτα μέρη και απλές εικόνες όπως σπίτι, δέντρο κ.λπ.
- Αναγνωρίζει και ονομάζει τα βασικά χρώματα και τα σχήματα r¡¨.
- Μετράει τουλάχιστον μέχρι το 10.
- Διακρίνει ίδια και διαφορετικά αντικείμενα.
- Συμμετέχει σε ομαδικό παιχνίδι.
- Ντύνεται μόνο του ή με μικρή βοήθεια.
- Καταλαβαίνει επαρκώς την έννοια του χρόνου σε λέξεις όπως»χτες», «το άλλο καλοκαίρι», «όταν φτάσεις στο σχολείο» κ.ά.
- Ανακαλεί γεγονότα σωστά.
- Διηγείται μεγάλες ιστορίες. Χρησιμοποιεί ολοκληρωμένες προτάσεις με επίθετα, επιρρήματα, δευτερεύουσες και εξαρτημένες προτάσεις.
- Χρησιμοποιεί παθητική φωνή, μέλλοντα και αόριστο (π.χ. «θα πάμε σπίτι», έφαγα τη σούπα μου»).
- Κάνει πολλές ερωτήσεις με «τι», «γιατί», «πώς» και «πότε».
- Ρωτάει συχνά τι σημαίνουν οι λέξεις που δεν ξέρει.
- Ακολουθεί σύνθετες οδηγίες με τρεις ή περισσότερες εντολές (π.χ. «πάρε το βιβλίο, βάλε το στυλό στη θήκη και μετά κλείσε την πόρτα»).
- Μπορεί να πει πότε δύο λέξεις έχουν ομοιοκαταληξία. Κατανοεί ότι μία λέξη μπορεί να σημαίνει διαφορετικά πράγματα.
- Δείχνει ενδιαφέρον και ρωτάει για γράμματα, αριθμούς και λέξεις.
- Προσπαθεί να γράψει το όνομά του.
- Χρησιμοποιεί σωστή άρθρωση με ελάχιστα λάθη σε μεγάλες λέξεις.
- Προσπαθεί να συμμετέχει σε συζητήσεις ενηλίκων.
Η ύπαρξη της γραφής σηματοδοτεί την αρχή της ανθρώπινης ιστορίας Η γραφή είναι μια από τις πρώτες δεξιότητες που μαθαίνει το παιδί στο σχολείο και αποτελεί βασικό μέσο έκφρασης και επικοινωνίας.
Ποιες είναι οι βασικές προϋποθέσεις που πρέπει να έχει ένα παιδί για να μπορέσει να γράψει ;
. να τσαλακώνει χαρτί
. να κινεί με ευχέρεια το μολύβι στα δάκτυλά του
. να μουντζουρώνει με κυκλική φορά
. να μουντζουρώνει με κάθετη και με οριζόντια φορά
. να μιμείται και να αντιγράφει κύκλο
. να μιμείται και να αντιγράφει κάθετη και οριζόντια γραμμή
. να μιμείται και να αντιγράφει σταυρό
. να μιμείται και να αντιγράφει διαγώνιες γραμμές και Χ
. να μιμείται και να αντιγράφει τρίγωνο
. να μιμείται και να αντιγράφει ρόμβο
Με τις παραπάνω προϋποθέσεις ένα παιδί έχει την ικανότητα να αντιγράψει γράμματα και αριθμούς.
Εάν πιστεύετε ότι το παιδί σας παρουσιάζει απόκλιση στα παρακάτω ή διαφέρει από άλλα παιδιά της ηλικίας του, συμβουλευτείτε τους ειδικούς για αυτό επιστήμονες (λογοπεδικό, εργοθεραπευτή, αναπτυξιολόγο, ψυχολόγο).
